De feiten liegen er niet om: het aantal studenten dat van studie wisselt is aanzienlijk. Deze statistiek is misschien een geruststellend gegeven wanneer jijzelf of iemand in je nabije omgeving tegen een verkeerde studiekeuze aanloopt. Tegelijkertijd beantwoorden deze cijfers nog niet je vragen over wat je kunt doen wanneer jijzelf in deze situatie belandt. In dit artikel vind je meer informatie over studieswitchers. In het eerste deel lees je meer over onderzoek naar studieswitchers. Hoe vaak komt het bijvoorbeeld voor en welke factoren spelen een rol? In het tweede deel lees je over wat je moet regelen wanneer je wilt stoppen en wat je mogelijkheden zijn. Ook steken we je een hart onder de riem, want: je bent niet terug bij af wanneer je opnieuw een studie gaat kiezen!
Hoe vaak komt van studie wisselen voor? In onderzoek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de Monitor beleidsmaatregelen hoger onderwijs 2022-2023, is dit in kaart gebracht. 2021-2022 is in dit onderzoek het meest recente jaar waarvan de cijfers geanalyseerd zijn* . Dat jaar koos 18 procent van de eerstejaars in het hoger onderwijs voor een andere studie. Dit zijn ruim 24.000 studenten. Als we die uitsplitsen voor het hbo en wo, dan blijkt het percentage switchers bij het hbo hoger te liggen dan bij het wo, hoewel het verschil tussen de twee groepen steeds kleiner wordt gedurende de jaren. Binnen het hbo wisselde 19 procent van studie in 2021-2022 en in het wo 17 procent. Tegelijkertijd zien we dat het percentage switchers aardig stabiel blijft in de loop der jaren; het blijft schommelen rondom de 20 procent. De coronajaren laten een kleine daling zien, maar de precieze oorzaken kunnen hiervoor moeilijk aangewezen worden.
*De cijfers hebben betrekking op studenten die zijn ingeschreven voor een voltijdbachelor in het hoger onderwijs. Hiervoor zijn alleen de studenten meegenomen die niet eerder in het hoger onderwijs een diploma hebben bepaald. Ook studenten van associate degrees, de levensbeschouwelijke universiteiten en de februari-instroom is niet meegenomen. Ook studenten die op enig moment zijn overleden zjin het de bestanden verwijderd. De selectie bevat zowel Nederlandse als internationale studenten en er is een correctie toegepast voor switchers binnen een joint degree.
Figuur 1: Type eerstejaars uitval en switch (%) t.o.v. alle eerstejaars (bron: 1cHO, eerstejaarscohorten 2011-2021)
Voor het mbo is het verhaal niet heel veel anders. Uitgebreid onderzoek naar studieswitchers in het mbo is alleen wat gedateerder. Zo spreekt onderzoek van het Ministerie OCW uit 2015 van 1 op de 8 mbo’ers die switcht. Dit laat zich vertalen naar 12,5%. Recentere cijfers spreken van zo’n 24.000 uitvallers binnen het mbo. Hier wordt echter geen onderscheid gemaakt tussen uitvallers en switchers. Het is moeilijk om deze cijfers direct te vergelijken met de cijfers over switchers op de universiteit en het hbo en conclusies te trekken over waar de meeste switchers zijn. Feit blijft in ieder geval dat het om grote aantallen leerlingen gaat.
Kenmerken van de switchers op het hbo of de universiteit zijn ook in kaart gebracht in het onderzoek van de Monitor beleidsmaatregelen hoger onderwijs 2022-2023. Geslacht en migratieachtergrond blijken het meest bepalend te zijn voor uitval en switch. Mannen vallen vaker uit dan vrouwen, maar het verschil is afgelopen jaren wel kleiner geworden. Studenten met een niet-westerse migratieachtergrond vallen vaker uit dan studenten met een Nederlandse achtergrond. In het wo zijn de verschillen tussen deze twee groepen wel kleiner dan in het hbo. Daarnaast is de uitval en switch onder studenten met een functiebeperking ook hoger dan studenten zonder. Deze studenten geven vaker dan andere studenten aan dat de opleiding of instelling hun uitval had kunnen voorkomen. Er tekent zich ook een verschil af onder de sectoren. Zo is het percentages switchers in het wo het hoogst in de sector recht en laagste in de landbouwsectoren. In het hbo is dit percentage het hoogst in de sectoren economie en gedrag en maatschappij en het laagst in de sector taal en cultuur.
In recenter onderzoek, het trendrapport HO 2024, is het percentage switchers uitgesplitst naar vooropleiding. In 2022-2023 switchte 25,2% van de voormalige havisten op het hbo. 15,7% van de voormalige mbo’ers deden dat er 15,0% van de voormalige vwo’ers op hbo. Van de vwo’ers die naar de universiteit gingen switchte 22,2%. Op basis hiervan kun je concluderen dat voormalig mbo’s relatief minder vaak switchen op het mbo. Wanneer daar echter ook het percentage bij wordt genomen van studenten die niet switchen, maar volledig uitvallen, dan geeft dat een heel ander beeld voor deze subpopulatie. Maar liefst 20,4% van de voormalige mbo’ers stopt namelijk volledig in het eerste jaar van het hbo. Voor de havisten en vwo’ers gaat dit om respectievelijk slechts 14,2% en 7,3%. Van de voormalig vwo’ers op de universiteit stopt maar 3,8% volledig. Al met al kan geconcludeerd worden dat vwo’ers minder uitval en switch laten zien dan voormalig mbo’ers en havisten. Voormalig havisten switchen het vaakst en voormalige mbo’ers vallen het vaakst uit.
Door de startmonitor wordt jaarlijks een enquête afgenomen onder eerstejaarsstudenten in het hoger onderwijs. Hierbij wordt onder andere onderzocht welke redenen studenten hebben voor het wisselen van studie. De resultaten zijn opgenomen in het Trendrapport 2024. Dat de verwachting niet is uitgekomen noemden studenten het vaakst als reden om te switchen. Voor het jaar 2022/2023 gaf 49 procent van de studenten dit aan. Dit wordt op de hielen gevolgd door de reden dat er een verkeerde studiekeuze gemaakt is, aldus 48 procent van de eerstejaars. Eerstejaars gaven ook aan dat ‘de manier van onderwijs’ (35%) een reden is om te switchen of dat ze ‘onvoldoende motivatie’ (35%) voelen. Er zijn ook studenten die van studie wisselen omdat ze zich ‘niet thuis voelen’ op de opleiding (24%) of omdat dat ze de studie te zwaar vinden (21%).
Figuur 2: Belangrijkste redenen van studie-uitval en switch
Studiekeuzeactiviteiten, zowel op school als buiten school om, zijn erop gericht een goede studiekeuze te bevorderen. Zien we hiervan dan ook effecten terug? We zien in het eerder benoemde onderzoek van de monitor beleidsmaatregelen inderdaad dat het percentage studenten dat bewust voor de studie koos hoger is onder studenten die doorstuderen dan onder studenten die uitvallen. Ook als er gekeken wordt naar de deelname aan studiekeuzeactiviteiten geldt dat er onder de switchers een lager percentage studenten is dat deelnam aan studiekeuzeactiviteiten. Desalniettemin valt ook dertig procent van de studenten die wél heeft deelgenomen aan dergelijke activiteiten uit.
Dat het maken van een weloverwogen studiekeuze en deelname aan activiteiten altijd loont, kan dus niet met zekerheid vastgesteld worden, maar toch helpt het wel. Dat spreekt ook het uit het gegeven dat studenten die een goede match of binding met de opleiding ervaren significant minder switchen. Een echt duidelijke voorspeller voor uitval of switchen kan in ieder geval gevonden worden in het al dan niet ontvangen van een negatief studieadvies na matchingsactiviteiten: de groep studenten die een negatief of twijfeladvies krijgt kent een hogere studie-uitval. Zodoende is het het waard om matchingsactiviteiten en het advies dat daaruit komt serieus te nemen.
En een tussenjaar? Je kunt je voorstellen dat een tussenjaar langer de ruimte en tijd geeft om je studiekeuze te overwegen. Toch laat het onderzoek zich daar niet eenduidig over uit. De cijfers laten zien dat in het hbo het percentage switchers juist iets hoger is onder de studenten die een tussenjaar namen. In het wo is dat wel omgekeerd, ook al zijn de verschillen klein.
Veel heb je natuurlijk niet aan de statistiek wanneer jij vol goede moed – misschien ook al wel met lichte twijfels – aan een opleiding begonnen bent, maar je draai niet kunt vinden. Stoppen kan dan een verstandige keuze zijn maar hoe dan verder? Lees hier wat belangrijk is voor wanneer je denkt aan stoppen of bent gestopt.
De neiging jezelf terug te trekken is begrijpelijk. Je vindt je studie niet leuk, skipt misschien wel eens les of maakt jezelf afwezig. Zorg in ieder geval dat je contact met je studiebegeleider of studieadviseur niet skipt, maar juist actief dit contact opzoekt. Met zo iemand kun je namelijk je mogelijkheden bespreken. Waarom vind je je draai niet? Omdat je het echt niet leuk vindt of is er iets anders aan de hand? Zit je in het algemeen slecht in je vel? Krijg je je werk steeds niet op tijd af? Vind je het te saai? Eventueel kunnen jullie dan samen nog kijken waardoor je er wel lekkerder in komt te zitten. Soms zijn er mogelijkheden om meer tijd te krijgen voor bepaalde onderdelen of op andere gebieden meer uitdaging erbij te zoeken. Of onderzoek de mogelijkheid een vak buiten je huidige opleiding (of zelfs instelling) te volgen waar je meer interesse voor voelt. Dit kan zowel een manier zijn om je huidige opleiding beter vol te houden als een manier om voor een soepele wisseling van studie te zorgen. En draait de conclusie simpelweg op niets anders uit dan dat deze opleiding het echt niet voor jou is, dan kun je ook tijdig de knoop doorhakken om te stoppen. Het moment waarop je besluit te stoppen bepaalt namelijk ook je (financiële) mogelijkheden. Zo lees je hieronder over de 1-februariregeling. Wees je daar dus bewust van.
Als je stopt met je studie schrijf je je ook uit in Studielink bij de opleiding. Wat je vooral ook niet mag vergeten is het stopzetten van je studiefinanciering en je studentenreisproduct. Het eerste doe je via Mijn DUO. Laatstgenoemde moet je doen bij een ophaalautomaat. Dit zijn de gele automaten op stations, bij supermarkten en bij tabakszaken. Doe je dit niet en je blijf je reizen met je studentenreisproduct, dan krijg je een OV-boete. Deze bedragen kunnen flink oplopen, zo betaal je de eerste maand dat je onterecht met je reisproduct reist 93,- euro per halve kalendermaand en daarna elke twee weken 186,-.
Als je vóór 1 februari stopt op met je mbo 3-, mbo 4-, hbo-opleiding of een opleiding aan de universiteit en je studiefinanciering en studentenreisproduct hebt stopgezet, kun je gebruik maken van de 1-februari-regeling (ook wel eerstejaarsregeling). Dit houdt in dat je je studentenreisproduct, de ontvangen basisbeurs en een eventuele aanvullende beurs dan niet hoeft terug te betalen.
Je kunt één keer gebruikmaken van deze regeling voor mbo en één keer voor het hbo of universiteit. In theorie kun je op deze manier dus twee keer in je studieloopbaan gebruikmaken van de regeling. Belangrijk is dat je je hetzelfde jaar niet opnieuw mag aanmelden voor een opleiding. Doe je dit wel – stop je bijvoorbeeld in oktober en begin je in februari weer aan een opleiding – dan vervalt de regeling. Hierop zijn wel twee uitzonderingen: als je eerste opleiding aan het hbo of de universiteit was en je tweede is een mbo-opleiding, en als je eerste opleiding een mbo 3- of 4- opleiding was en je tweede een mbo-1 of -2-opleiding. De maanden die je hebt gekregen in je eerste jaar, tellen wel mee als verbruikte maanden prestatiebeurs. Meer over de voorwaarden bij de 1-februari-regeling lees je op duo.nl.
Er is ook een andere reden waarom het handig kan zijn om niet te lang te blijven aanmodderen maar vóór februari al met je studie te stoppen. Met name als je al weet voor welke opleiding je je huidige opleiding zou willen inwisselen (en je niet graag vertraging oploopt). Veel studies hebben namelijk naast augustus/september ook een instroommoment in februari. Zo kun je in februari dus meteen in je nieuwe opleiding instromen. Zorg wel dat je gecheckt hebt dat dit inderdaad voor jouw opleiding het geval is.
Er kan ook een financieel voordeel zitten aan zo’n snelle wissel. Als de periode tussen je oude en nieuwe studie maximaal 4 maanden is, dan mag je in de tussenliggende maanden meestal je studiefinanciering en reisproduct behouden. Voorwaarde is dat je je inschrijft bij de nieuwe opleiding vóórdat je je hebt uitgeschreven bij de oude opleiding. Dit is de overbruggingsregeling. Lees meer hierover bij de wijzigingshulp van duo.nl. Gaat de nieuwe opleiding toch niet door? Dan vervalt het recht op een ‘overbrugging’. Zet dan zo snel mogelijk je studiefinanciering en reisproduct alsnog stop.
Je betaalt vaak je collegegeld voor het hele jaar of per kwartaal vooruit. Wanneer je stopt kan je vooruitbetaald collegegeld terugvragen voor de maanden die je niet studeerde. Dit regel je met de school of universiteit waar je studeerde.
Je hebt de praktische zaken geregeld, en dan? Als je al weet welke studie je nu wilt gaan doen, is het makkelijker. Dan kun je nadenken over hoe je je komende maanden tot de start van je studie wilt besteden. Wil je gaan werken? Ga je werken aan een bepaald project waar je normaal nooit tijd voor hebt? Of wil je misschien een reis maken? Als je nog twijfelt over welke studie je wilt gaan kiezen is het belangrijk om in ieder geval ook tijd te stoppen in het opnieuw oriënteren op studies.
Opnieuw een keuze maken is niet eenvoudig. De angst om niet nog een keer een verkeerde studiekeuze te maken, is heel begrijpelijk, maar kan de druk wel flink opvoeren. Belangrijk om te onthouden is dat je niet bij terug bij af bent. Je bent hoe dan ook de ervaring van studeren rijker. Zo is naar een middelbare school heel anders dan les krijgen op het mbo, het hbo of aan de universiteit. Deze ervaring heb je nu al. En die kun je ook meenemen in je keuze. Zo kun je opnieuw overwegen of de vorm van opleiding wel bij je paste en ook eens een kijkje nemen bij de andere opties. De tegenvallende studiekeuze geeft ook inzicht geven in wat je niet leuk vindt. Ook al weet je dan nog niet wat je dan wel leuk vindt, je bent daarmee toch echt dichterbij dan dat je was. Daarnaast mag je erop vertrouwen dat je beoordelingsvermogen van studies erop vooruitgegaan is door deze ervaring, ook al heb je dit misschien niet direct door. Kortom, durf er vertrouwen in te hebben dat het goedkomt. En dat er een grote kans is dat je een betere start zult maken op je nieuwe opleiding, juist omdat je deze ervaring hebt.
Kun je een overzicht gebruiken van welke opleidingen er eigenlijk allemaal te kiezen zijn? Omdat je benieuwd bent naar verwante opleidingen van je eerder geprobeerde opleiding of juist omdat je je opties weer breed wilt nagaan en je ook andere sectoren nog eens wilt nagaan? Dan kun je daarvoor de terecht bij Keuzegids: de fysieke gidsen of de online omgeving. Je vindt hier niet alleen dergelijke overzichten, maar ook andere informatie zoals arbeidsmarktgegevens en studentenoordelen over de opleidingen. Bovendien worden studies met elkaar vergeleken. Vanuit de inhoudsopgave navigeer je eenvoudig door alle sectoren en opleidingen die daarbij horen zodat je direct inzicht krijgt in je mogelijkheden. Het aanbod opleidingen kan immers behoorlijk overweldigend zijn en met het groter worden van dit aanbod is kiezen niet eenvoudiger geworden. Stel je jezelf immers maar eens voor een ijskraam voor. Kiezen tussen aardbei, vanille of chocolade heb je een stuk sneller gedaan dan kiezen tussen zeg 40 ijssmaken. Heb je wel eens nagedacht over een bolletje bloedsinaasappel of yoghurt-perzik-lychee? Laat staan dat je nagedacht hebt over avocado-honing of spicy lemongrass. Wist jij dat dit ook tot je opties behoorde?
Met de oproep om open dag te bezoeken ben je mogelijk al tijdens de middelbare school om de oren geslagen en toch blijft dit belangrijk om te zeggen. Tegelijkertijd is een open dag ook niet zaligmakend en is het aan te raden om tijd te investeren in proefstuderen – tijd die je nu hopelijk meer hebt dan tijdens je examenjaar. Proefstuderen tref je zowel aan in de vorm van een dagje meelopen als in de vorm van thuis proefstuderen. Bij eerstgenoemde loop je een dag(deel) mee met een student en neem je deel aan lessen die deze eerstejaarsstudent ook volgt, soms krijg je in aanvulling daarop ook een les die speciaal voor de meelopers is samengesteld. Bij proefstuderen krijg je een pakket toegestuurd met videocolleges die je zelf thuis digitaal kunt volgen. Ook ga je aan de slag met opdrachten om eraan te proeven met wat voor soort materiaal je te maken krijgt wanneer je deze opleiding zou volgen. Het helpt je om een beter beeld te krijgen van de opleiding. De Grote Vraag is immers vaak: wat ga je nou echt zoal doen tijdens de opleiding? Tijdens open dagen kom je hier niet altijd voldoende achter, proefstuderen en meelopen daarentegen kan helpen een concreter beeld te krijgen van de opleiding.
Het onderzoek monitor beleidsmaatregelen mag weliswaar laten zien dat er heel veel studieswitchers zijn, maar hetzelfde onderzoek laat ook zien dat wanneer een student eenmaal geswitcht is de student vaker bewust heeft gekozen voor de opleiding en vaker aan het begin van het studiejaar een goede match of binding met de opleiding voelt.11 Dat is vervolgens weer een positieve voorspeller voor hoe de student de rest van de studiejaren volbrengt. Het is een positieve noot om mee te eindigen: switchers vinden vaak wel degelijk hun plek, ook al is dat met een omweg gebeurd. Onthoud daarbij dat je niet alleen bent en grijp de middelen aan die er zijn om het oriënteren op studies te vergemakkelijken, waarbij de Keuzegidsen een goed startpunt kunnen zijn.
Deze blog is tot stand gekomen in samenwerking met Keuzegids, dé onafhankelijke studievergelijker. Meer informatie? Kijk op https://keuzegids.nl/.
Gebruikte bronnen
Duo – opleiding wijzigen of stoppen, https://duo.nl/particulier/opleiding-stoppen-of-wijzigen/stoppen-in-je-eerste-jaar.jsp
Duo – studievertraging, https://duo.nl/particulier/studievertraging/nieuwe-aanspraak-op-studiefinanciering.jsp
Duo- wijzigingshulp opleiding, https://duo.nl/particulier/opleiding-wijzigen.jsp
Monitor Beleidsmaatregelen 2022-23, https://www.studentenmonitor.nl/?/tekst/rapportages
Nieuwsbericht Rijksoverheid, Daling ingezet: minder schooluitval op mbo, 24-03-2025, https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2025/03/24/daling-ingezet-minder-schooluitval-op-mbo
Keuzegids, https://keuzegids.nl
Thema-analyse Switchgedrag in het mbo, hbo en wo, 2015, https://www.ocwincijfers.nl/documenten/publicaties/2015/10/22/switchgedrag-in-het-mbo-hbo-en-wo
Trendrapport HO 2024, https://www.studentenmonitor.nl/?/tekst/rapportages
Neem contact op via het contactformulier of bel ons op 088 – 3926353.
